حقیقت و چیستی طی الارض
در این اصل، درباره مبحث طی الارض بحث می شود، طی الارض به این معناست که در یک آن، انسان از نقطه دیگر منتقل بشود، اگر چه میان این دو هزاران فرسنگ فاصله باشد. شاهد این مدعا نیز آیه نخست سوره مبارکه اسراء است که معراج پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم ر بیان می کند. معراج ایشان در دو مرحله تحقق پیدا کرد، مرحله نخست سیر افقی و مرحله دوم، سیر عمودی بوده است.
این طی الارض، مربوط به مرحله اول است: «سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی؛ منزه است آن خدایی که بنده اش را شبانگاهی از مسجدالحرام به سوی مسجد الاقصی که پیرامون آن را برکت داده ایم، سیر داد.»، مسجدالحرام در مکه است و مسجدالاقصی در فلسطین قرار دارد که پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم در یک لحظه این فاصله را پیموده اند.
درباره طی الارض دو دیدگاه وجود دارد: دیدگاه اول معتقد است که انسان به برکت قوت نفس خود، در یک لحظه، بدنش را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل می کند، مشهور علما این دیدگاه را پذیرفته اند.
به نظر می رسد دیدگاه علامه حسن زاده نیز درباره طی الارض همین دیدگاه نخست باشد.
دیدگاه دوم معتقد است که منظور از طی الارض آن است که انسان به برکت قوت نفس خویش، بدن هایی شبیه این بدن خود در نقاط دیگر ایجاد کند که البته همه آن بدن ها قائم به نفس او هستند، همان گونه که این بدن اصلی، قائم به نفس اوست. بنابراین خود انسان از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل نمی شود؛ بلکه در همین نقطه ای که هست، قادر است که در نقطه دیگری، بدنی شبیه بدن خودش ایجاد کند، چنانچه در تاریخ نقل شده است که امیرالمومنین علیه السلام در یک شب در چهل منزل مهمان بودند، همه بدن های ایشان نیز در این چهل منزل زنده بودند.
بنابراین دیدگاه دوم، طی الارض را انتقال نمی داند؛ بلکه انشاء و ایجاد می داند؛ به این صورت که شخص در یک مکان، نظیر بدن خودش را در مکانی دیگر که فرسنگ ها فاصله دارد، ایجاد می کند و با هدایت نفس خود، کارهایی انجام می دهد. مقصود علامه حسن زاده از بیان این اصل آن است که توجه عرفانی نیز بر وجه طی الارض و چه بسا از مصادیق آن است.
